Bir fiil, bir isim, bir garip durum...
Kapamak, açmak fiillerini yaygın kullanıyoruz. Çoğu sözcüğe yaptığımız hayınlığı, gösterdiğimiz özensizliği onlara da bazı alanlarda uyguluyor muyuz diye takıldı kafama. Anlatayım :
Kapamak --> Kapı --> Kapak. Gayet güzel, akıllı bir durum değil mi ? Ama, 'Açmak' cephesinde durum böyle değil !
Büyük bir alan söz konusu iken kullandığımız 'kapı' ve daha küçük bir alan için kullandığımız 'kapak' ilişkisindeki akıllı yapı nedense, aynı yoldan, yani
Açmak --> Açı --> Açak yaklaşımıyla 'açı ve 'açak' seçeneklerini üretememiş. Pencere karşılığı olarak pekala 'açı' kullanabilirmişiz. Ama 'zaviye' yerine kullanıyoruz. 'Açak' da, ne bileyim, belki 'açacak' yerine geçermiş belki.
Konak, durak, saçak, yatak yordamlı 'uçak' sözcüğünün ne yazık ki tayyare karşılığı olarak yerleşmesi gibi...
Oysa ne kadar akıllı imiş, 'uçulan yer' anlamında üretildiğinde.
(Bu arada, 'açık' pek güzel işlerken, 'kapık' yok da, 'kapalı' var. Niye ??)
Kapamak --> Kapı --> Kapak. Gayet güzel, akıllı bir durum değil mi ? Ama, 'Açmak' cephesinde durum böyle değil !
Büyük bir alan söz konusu iken kullandığımız 'kapı' ve daha küçük bir alan için kullandığımız 'kapak' ilişkisindeki akıllı yapı nedense, aynı yoldan, yani
Açmak --> Açı --> Açak yaklaşımıyla 'açı ve 'açak' seçeneklerini üretememiş. Pencere karşılığı olarak pekala 'açı' kullanabilirmişiz. Ama 'zaviye' yerine kullanıyoruz. 'Açak' da, ne bileyim, belki 'açacak' yerine geçermiş belki.
Konak, durak, saçak, yatak yordamlı 'uçak' sözcüğünün ne yazık ki tayyare karşılığı olarak yerleşmesi gibi...
Oysa ne kadar akıllı imiş, 'uçulan yer' anlamında üretildiğinde.
(Bu arada, 'açık' pek güzel işlerken, 'kapık' yok da, 'kapalı' var. Niye ??)
posted by Haluk Mesci at 9:35 ÖÖ
1 Comments:
Benzer bir işleyiş -ya da işlemeyiş- yaygın kullanılan pek çok eylem için geçerli değil mi? Yazgı-yazı, çizgi-çizi, dizgi-dizi, sezgi–sezi örneklerinde olduğu gibi… Farklı anlamlar içermeleri, farklı anlamalar yaratmaları gerektiği halde, bu çiftlerin pek çoğu birbiri yerine kullanılır olmuş. Ve neden aynı mantıktan, yoldan yararlanılarak farklı detayları vurgulayan yeni sözcükler türetilmiyor ya da türetilmemiş?
Örnek sözcüklere bakalım:
açmak, açık, açacak (açak kesinlikle daha güzel)
kapamak, kapalı (kapmak fiilinden türemek de var işin içinde, kapık değil de kapayık mı demeli?), kapak
'kapak' ve 'açacak' sözcüklerinde görülen “fiili gerçeklemeye yarayan araç” anlamı neden aynı ekle türetilen pek çok eylemde görülmüyor?
…
Pek çok ekin işlevini yavaş yavaş kaybettiği düşüncesindeyim.
İçimden bir ses, bu farklılığın büyük ölçüde güzel ve yumuşak sese olan düşkünlüğümüzden kaynaklandığını söylüyor. Biliyorsunuz, özü Türkçe olan pek çok sözcük bile söylenişini 'takıl - tukul' bulduğumuzdan belki, yabanlıktan uzaklaştırılıp ehlileştirilerek yerleş(tiril)miş dilimize.
Yorum Gönder
Not: Yalnızca bu blogun üyesi yorum gönderebilir.
<< Home